ދުނިޔޭގެ ޞިއްޙަތު ދުވަސް ފާހަގަކުރުމަށް ބޭއްވެވި ޚާއްޞަ ޙަފްލާގައި ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ ޑޮކްޓަރ މުޙައްމަދު މުޢިއްޒު ދެއްކެވި ވާހަކަފުޅު

بِسْمِ ٱللّٰهِ ٱلرَّحْمٰنِ ٱلرَّحِيمِ‎

اَلْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعاَلَمِينْ، وَالصَّلاَة وَالسَّلاَمُ عَلَى رَسُولِ ٱللَّهِ، وَعَلَى آلهِ وَصَحْبِهِ أَجْمَعِينْ.

އާދެ، މިރޭ މިތަނުގައި މި ފާހަގަކުރެވެނީ، ވަރަށްވެސް މުހިންމު ދުވަހެއް. މިއީ، ދުނިޔޭގެ ޞިއްޙަތު ދުވަސް ރާއްޖޭގައި ފާހަގަކުރުމުގެ ޙަފުލާ.

އާދެ، އަޅުގަނޑުގެ މައިގަނޑު ސިޔާސަތަކީ، ރާއްޖޭގެ ކޮންމެ ރައްޔިތަކީ، އެއްވެސް ތަފާތުކުރުމެއްނެތި، ދުޅަހެޔޮ ޞިއްޙަތެއްގައި ހުރި ރައްޔިތަކަށް ހެދުން. ޞިއްޙީ ދާއިރާގެ ހުރިހާ ކަމެއްގައި އަޅުގަނޑުގެ ސިޔާސަތު އޮތްގޮތް ވަރަށް ކުރުކޮށް މި ދަންނަވާލީ.

ރާއްޖޭގެ ޞިއްޙީ ދާއިރާ މިއަދާ ހަމައަށް، އަޅުގަނޑުމެން ވެރިކަމާ ހަވާލުވީއިރުގައި އޮތް ގޮތާއި، ރާއްޖޭގެ ޞިއްޙީ ދާއިރާގެ ވަރަށް ގިނަ ކާމިޔާބީތަކުގެ ވާހަކަ ދެންމެ ވިދާޅުވެއްޖެ. އެ ކަންކަން ހާސިލުވެފައި އެއޮތީ، އެތައް ބައެއްގެ މަސައްކަތުން. އެހެންނަމަވެސް، އެއަށްވުރެ ރަނގަޅަށް ކަންކަން ގެންދެވިދާނެ ގޮތަށް. އެހެންވީމާ، އަޅުގަނޑުމެންގެ ޢަޒުމަކަށްވީ، ބާރު ސްޕީޑުގައި، ކުޑަދުވަސްކޮޅެއްގެ ތެރޭގައި، އަޅުގަނޑުމެން ކޮންމެ ރައްޔިތެއްގެވެސް ދުޅަހެޔޮކަން މަތިކުރެވޭނެ ގޮތްތަކެއް ހޯދުން. މިގޮތުގެމަތިން، ޞިއްޙީ ދާއިރާގައި މަސައްކަތްކުރާ ހުރިހާ ފަރާތްތައް ގުޅިލާމެހިގެން، މި ދިޔަ ދުވަސްތަކުގައި އަޅުގަނޑުމެން މިވަނީ ބުރަ މަސައްކަތްތަކެއް ކޮށްފައި. އަދި މިދަނީ ކުރަމުން.

އެގޮތުން، ވަށާޖެހޭ ޞިއްޙީ ސިޔާސަތެއް އަޅުގަނޑުމެން މި ތަންފީޒުކުރަނީ. ބަލިވުމުގެ ކުރިން، ބަލިތަކުން ދުރުވުމަށް އެޅިދާނެ ފިޔަވަޅުތަކުގެ ކަންތައްތައް އެއީ، އަޅުގަނޑު އެންމެ އިސްކަމެއްދޭ އެއް ކަންތައް. ޕްރިވެންޓިވް ހެލްތް ކެއަރ، އަޅުގަނޑުމެންގެ ރާއްޖޭގައި ސަރުކާރުތަކުން، އެހާބޮޑަށް ސަމާލުކަން ދީފައިވާ ކަމަކަށް އެކަން ނުވޭ. އެކަމުގެ ސަބަބުން، އަޅުގަނޑުމެންގެ ތެރޭގައި ލައިފްސްޓައިލް އެތައް ބަލިތަކެއް، އެތައް ޑިސީސްތަކެއް ފެތުރެމުންދޭ. މިކަންކަމާ، ގައިންގަޔަށް ނާރާ އެތައް ބަލިތަކަކާ ފެތުރެމުންދަނީ، އަޅުގަނޑުމެންގެ ތެރޭގައި މިކަމަށް ސަމާލުކަން ނުދެވި އޮތީމާ.

އެހެންވީމާ، ސަރުކާރުގެ ސިޔާސަތުގެ އެންމެ މުހިންމު އެއް ކަމަކަށް އަޅުގަނޑު ކަނޑައެޅީ، ބަލިތައް ޖެހުމުގެކުރިން، އެ ބަލިތަކުން މީހުން ދުރުކުރުވުމަށްޓަކައި، ނޫނީވިއްޔާ ޖެހުނަނުދިނުމަށްޓަކައި އެޅިދާނެ ފިޔަވަޅުތައް އެޅުން. އެ މަސައްކަތަކީ، ވަރަށް ގިނަ ފަރާތްތަކެއްގެ އެއްބާރުލުން ބޭނުންވާ މަސައްކަތެއް. ޚާއްޞަކޮށް، އާންމު ރައްޔިތުން އެކަމަށް އޮންބޯޑް ކުރުމުގައި، އޭގެ ކާމިޔާބީއާއި ނާކާމިޔާބީއާ ގުޅިފައިވާ ކަމެއް. އެހެންވީމާ، އެކަން ކުރިޔަށް ގެންދިޔުމާއެކު، އަޅުގަނޑުމެންގެ އާންމު ޞިއްޙަތުގެ ކަންކަން ރަނގަޅުކުރުމާއި، އަދި ބަލި ޖެހިގެން އެ ކަންކަމުން ރަނގަޅުކުރުމަށްޓަކައި، ކިއުރޭޓިވް ސައިޑުން ކުރަންހުރި ކަންކަން ރަނގަޅުކުރުމަށްޓަކައިވެސް، އަޅުގަނޑުމެންގެ ޞިއްޙީ ދާއިރާ ވަރުގަދަ ކުރުމުގެ މަސައްކަތް މި ކުރަނީ. ވަށާޖެހޭ ޞިއްޙީ ސިޔާސަތެއް، ކޮންމެ ރައްޔިތަކު ތަފާތު ކުރުމެއްނެތި، ދުޅަހެޔޮ ކަންމަތީގައި ދެމެހެއްޓުމަށްޓަކައި ތަންފީޒު ކުރަނީ.

އަޅުގަނޑުމެންގެ ރާއްޖޭގައި ކޮންމެ ރަށެއްގައި ރައްޔިތުން އުޅެމުންދާއިރުގައި، އެއިން ކޮންމެ ރައްޔިތަކީ ހަމަހަމަ ރައްޔިތެއް އަޅުގަނޑަށް. އެންމެ ބޮޑު ރަށުގައި އުޅޭ ރައްޔިތާއި، އެންމެ ކުޑަ ރަށުގައި ހުންނަ ރައްޔިތަކީވެސް އަސާސީގޮތުން ޞިއްޙަތު ސަލާމަތުން ބެހެއްޓުމަށްޓަކައި، ސަރުކާރުން އެއްވަރަކަށް ސަމާލުކަންދޭންޖެހޭ ރައްޔިތެއް. އެހެންނަމަވެސް، މިކަމުގައި ޗެލެންޖުތަކެއް ހުންނާނެ.

އެހެންވީމާ، ދެމެހެއްޓެނިވި ތަރައްޤީއެއްގެ ސިޔާސަތު އަޅުގަނޑުމެން ތަންފީޒުކުރުމުގެ މަސައްކަތް ކުރިޔަށް ގެންދާއިރުގައިވެސް، ކޮންމެ ރަށެއްގައިވެސް ހުންނަ ރައްޔިތަށް އެކަށީގެންވާ ޞިއްޙީ ފަރުވާ ފޯރުކޮށްދޭންޖެހޭ.

އެހެންވީމާ، އަޅުގަނޑުމެން ވީރާނާވަމުންދާ ޞިއްޙީ މަރުކަޒުތައް ފެންވަރު ރަނގަޅުކުރުމާއި، މި ކުދިކުދި އާބާދީތަކުގައި ހުންނަ ލެބޯރެޓަރީތައް، ނޫނީވިއްޔާ ޓެސްޓް ކުރެވޭނެ ނިޒާމުތައް ރަނގަޅުކުރުމާއި، މިހެންގޮސް އެ ރަށެއްގެ ހުންނަ ޢުމްރާނީ އިންފްރާސްޓްރަކްޗަރގެ ގޮތުން މަތީ ފެންވަރަށް ރަނގަޅުކުރަންހުރި، ނޫނީވިއްޔާ އަޕްގްރޭޑް ކުރަންހުރި ކަންކަން ރަނގަޅުކުރުމާ، މި ކަންކަންވެސް މިކުރަނީ.

އަދި އެއާއެކީގައި، ސަރަޙައްދީ ގޮތެއްގައި، ރީޖަނަލް ހޮސްޕިޓަލްތަކާއި އަދި އަރބަން ސެންޓަރުތައް ގޮތުގައި ކަނޑައެޅިފައިވާ ރަށްރަށާއި، ސިޓީތަކާއި، މިފަދަ ތަންތަނުގައި މަތީފެންވަރުގައި، ޓާޝަރީ ފެންވަރަށް ހޮސްޕިޓަލްތަކުގައި ފަރުވާދިނުން މަތިކުރުމުގެ މަސައްކަތްވެސް މި ކުރަނީ.

ހަމައެއާއެކީގައި، މި މާލޭ ސަރަޙައްދު، އެންމެ ގިނަ ރައްޔިތުން މިއުޅޭ ސަރަޙައްދުގައި ފެންވަރު ރަނގަޅުކުރުމަށްޓަކައި ޞިއްޙީ ދާއިރާ ވަރުގަދަކުރުމުގެ މަސައްކަތްވެސް، ކަންކަންވެސް މި ކުރަނީ އެގޮތުން. އެގޮތުން ބަލައިލާއިރުގައި، 2023ގެ ނޮވެންބަރު 17އިން ފެށިގެން، މިއަދާ ހަމައަށް އައިއިރުގައި، އެކިއެކި މަޝްރޫޢުތައް ވަނީ ފަށައިގަނެވިފައި. މިގޮތުން، ރާއްޖޭގައި އެކި ކަންކޮޅުތަކުގައި އަދި މާލޭގައި ގިނަ މަޝްރޫޢުތަކެއް ފެށިއްޖެ. 60 އެތައް މަޝްރޫޢެއްގެ މަސައްކަތް ފެށިގެންދިޔައިރުގައި، މާލޭ ސިޓީ ގްރޫޕް އޮފް ހޮސްޕިޓަލްސްގެ އެކަނި، މި އެންމެ ގިނަ މީހުން އުޅޭ ސަރަޙައްދުގައި، 18 މަޝްރޫޢެއްގެ މަސައްކަތުގައި ސޮއިކުރެވި، ކުރިއަށް ގެންދެވޭ. ގާތްގަނޑަކަށް 4300 މިލިއަން، ނޫނީވިއްޔާ 4.3 ބިލިއަން ރުފިޔާގެ މަޝްރޫޢުތައް ޞިއްޙީ ދާއިރާގެ އެކަނި، މިދިޔަ ދޮޅުއަހަރެއްހާ ދުވަހު އެބަ ކުރިޔަށްދޭ. މި މަޝްރޫޢުތަކުގެ ތެރެއިން، އެތައް މަޝްރޫޢެއް ނިމި އަދި އާ މަޝްރޫޢުތައް ފެށި، އިއްޔެވެސް ޞިއްޙީ ދާއިރާގެ 18 މަޝްރޫޢެއްގައި ވަނީ ސޮއިކުރެވިފައި. މިދެންނެވީ، ކުދިކުދި އާބާދީ، މެދުފަންތީގެ އާބާދީތަކުގައި ކުރަންހުރި މަސައްކަތްތައް ކުރުމަށްޓަކައި. އަދި ޓާޝަރީ ފެންވަރުގައި ހޮސްޕިޓަލްތައް ތަރައްޤީކުރުމަށް އަޅުގަނޑުމެން ކަނޑައަޅައިފައި ހުރި ރަށްރަށުގައި، އެ މަސައްކަތްތައް ކުރުމަށްވެސް މިދަނީ މަސައްކަތް ކުރަމުން. މާލޭގައި، މާލޭ ސިޓީ ގްރޫޕް އޮފް ހޮސްޕިޓަލްސްގެ ހުރިހާ ހޮސްޕިޓަލެއް މަތީ ފެންވަރަށް ގެނައުމަށްޓަކައިވެސް، އިރާދަކުރެއްވީތީ މިދަނީ، ޑޮކްޓަރުންނާއި ޞިއްޙީ ދާއިރާގެ ފަރާތްތަކުގެ ލަފަޔާ އެއްގޮތަށް ކަންތައްތައް ކުރަމުން.

ރާއްޖެއިން ބޭރަށް އަޅުގަނޑުމެންގެ އެތައް ރައްޔިތުންނެއް ވަރަށް ބުރަ އުފުލާފައި މި ކުރަންޖެހޭ ދަތުރުތައް ނިމުމަކަށްގެނެސް، މި ޤައުމުގައި ތިބެގެން، އެންމެ މަތީ ފެންވަރުގެ ޞިއްޙީ ފަރުވާ ލިބޭނެގޮތް ހެދުން އެއީ، އަޅުގަނޑުމެންގެ ސިޔާސަތަކީ. އެއީ ކަމަށް އަޅުގަނޑު ގަބޫލުކުރަނީ ކޮންމެ ރައްޔިތަކުވެސް ބޭނުންވާނެ ގޮތަކީ. ރާއްޖެއިން ބޭރަށް މިދަނީ، އެހެންގޮތެއް ނެތިގެން. އެންމެ ރަނގަޅު ފެންވަރުގައި، އަގުހެޔޮކޮށް ޞިއްޙީ ފަރުވާ ނުލިބިގެން. އާސަންދަ ނިޒާމުންނާއި އަމިއްލަ ގޮތުންނާ މި ދަނީ.

އެހެންވީމާ، ރާއްޖޭގައި އެ ފެންވަރުގެ ޚިދުމަތް ދިނުމަށްޓަކައި ގިނަ މަސައްކަތްތަކެއް މި ކުރަނީ. މި ދާއިރާ ތަރައްޤީކުރުމަށްޓަކައި، މި ދެންނެވި ގޮތަށް ގިނަ ކަންތައްތަކެއް ކުރަން. އިންސާނީ ވަސީލަތް ތަރައްޤީކުރުމާއި، ވަޒީފާ އިތުރުކުރުން. ޞިއްޙީ ދާއިރާގެ ވަޒީފާތައްވެސް އިރާދަކުރެއްވީތީ އަޅުގަނޑުމެން ވަރަށް ބޮޑަށް އިތުރު ކުރިން. މިދިޔަ 18 ވަރަކަށް މަސްތެރޭގައި، އަޅުގަނޑުމެން ވަނީ ޖުމްލަ 1200 އަށްވުރެ ގިނަ ވަޒީފާ މި ދާއިރާއަށް އުފައްދާފައި. މީގެތެރޭގައި، މާލޭ ސިޓީ ގްރޫޕް އޮފް ހޮސްޕިޓަލްސްގެ އެކަނި 740 ވަޒީފާއަށް އަޅުގަނޑުމެން ހުއްދަދީ، އޭގެތެރެއިން 646 މުވައްޒަފުން މިހާރު ނަގައިފި. އެހެން ސަރަޙައްދުތަކުގައި 460 ވަރަކަށް ވަޒީފާއަށް ހުއްދަދީ، މިހާރު ނަގަމުން، ހުޅުވާލައިގެން ފުރުޞަތުދީ، މުވައްޒަފުން ނަގަމުން އެދަނީ. ޑޮކްޓަރުންނާއި، ނަރުހުންނާއި، ޕްރެކްޓިޝަނަރުން. މިކަމުގައިވެސް އަޅުގަނޑު ފާހަގަކޮށްލަން ބޭނުންވާ، ޙައިރާންވާ ކަމެއްވެސް އެބައޮތް. ނަރުހުން ހޯދުމުގައި ދަތިކަމެއް އެބަދިމާވޭ. މާލޭ ސިޓީ ގްރޫޕް އޮފް ހޮސްޕިޓަލްސްގައި އިއްޔެ މި ހުޅުވި 75 ބެޑުގެ ސަރޖިކަލް ވޯޑާއި، މިހެންގޮސް އެކްސްޕެންޝަންގެ ތެރޭގައި، ފުޅާކުރުމުގެ ތެރޭގައި، އަޅުގަނޑުމެން ހުއްދަ ދިނިން، 218 ވަޒީފާއަށް މުވައްޒަފުން ނަގަން. ބަޖެޓާއި ހުރިހާ ކަމެއް ހަމަޖެހިފައި. މީގެތެރެއިން، 70 ވަރަކަށް ނަރުހުން ނުލިބިގެން، އަޅުގަނޑަށް އެންމެ ފަހުން މަޢުލާމާތު ލިބުނީ، މާލޭ ސިޓީ ގްރޫޕް އޮފް ހޮސްޕިޓަލްސްގެ ސީ.އީ.އޯ.ގެ ފަރާތުން، ތިމަންނަމެން މިޖެހެނީ ބޭރު މީހުން ހަޔަރ ކުރާށޭ މިހާރު. އެކަމަކު އަޅުގަނޑުމެން ޔުނިވަރސިޓީގެ ފަރާތުން ނަރުހުން ތަމްރީނުކުރޭ. އެހެންވީމާ، އަޅުގަނޑު މި އެދެނީ ތަމްރީނު ލިބިފައި ތިބި ދިވެހި ނަރުހުން، މި ދާއިރާ ތެރެއަށް ނުކުމެވަޑައިގަތުމަށް. ނުކުމެވަޑައިގެން، ދިވެހިންގެ އަމިއްލަ ދާއިރާއަކަށް މި ދާއިރާ ހައްދަވާށޭ. އަޅުގަނޑުމެން ކޮންމެ ގޮތެއްވިޔަސް ޕޭޝަންޓުންނަށް ބޭނުންވާ ކެއަރ ދިނުމަށްޓަކައި، ބޭރުންވިޔަސް ނަރުހުން ވަގުތީގޮތުން ހަޔަރކުރަން ޖެހޭނެ. އެހެންވީމާ، މި ދާއިރާއަށް ދިވެހިންނަށް މިދޭ އިސްކަން އެންމެން ބަލައިގަނެ، އެ ތަމްރީނު ލިބިފައި ތިބި ނަރުހުން މިކަމުގައި ބައިވެރިވުމަކީ، އަޅުގަނޑު ހަމަ ވަރަށް ބޮޑަށް އެދޭކަމެއް.

ހަމައެއާއެކީގައި، އަޅުގަނޑުމެން ކޮންމެހެން ބޭނުންވާ ސުޕަރ ސްޕެޝަލިސްޓުންނާއި، ސްޕެޝަލިސްޓުން ރާއްޖޭގައި ނެތް ދާއިރާތައް އެބަހުރި. އަޅުގަނޑު ކުރިން ދެންނެވިހެން، ރާއްޖެއިން ބޭރަށް ރައްޔިތުން ދާންޖެހޭ ދިޔުން މަދުކުރުމަށްޓަކައި، އަޅުގަނޑުމެން ޕޭގްރޭޑަށް ގެންނަންޖެހޭ ބަދަލުތަކާއި ހުރިހާ ކަންކަން ވަގުތީ ގޮތުން ދެތިން އަހަރެއް މަތިކޮށްގެންވިޔަސް، ރާއްޖެއަށް ބޭނުންވާ އެކި ދާއިރާތަކުގެ ޚާއްޞަ މީހުން ގެންނާނަން. ޑޮކްޓަރުން ގެންނާނަން. އަޅުގަނޑު ވާނީ މިހާރު އެވާހަކަވެސް ދަންނަވާފައި ސީ.އީ.އޯ.އަށް. އެންޑޯސްކޮޕީ، އެކިކަހަލަ ސްކޯޕީތައް ހަދަން ދަރުމަވަންތަ ހޮސްޕިޓަލުގައި އެންމެ މީހެއް ހުރީ ދިވެހިންގެ ތެރޭގައި. އެހެންވީމާ، އަޅުގަނޑު ދަންނަވައިފިން، ބޭނުންވާ އަދަދު ވިދާޅުވާށޭ. ބޭނުންވާ ވަރަށް ބަޖެޓު ވިދާޅުވާށޭ. ހަމަޖައްސައިދޭނަމޭ.

ހަމައެގޮތަށް، ސްކޭން ކުރުމުގެ ނިޒާމަށް ބަލާއިރުގައި، އަޅުގަނޑުމެން މިހާގިނަ އިންފްރާސްޓްރަކްޗަރ އިތުރުކުރެވި، މުވައްޒަފުން އިތުރުކުރަމުންދާއިރުގައި، ސީ.ޓީ.އާއި، އެމް.އާރު.އައި. ސްކޭނާ، މިހުރިހާ ކަމެއް ކުރުމުގައި އެބައޮތް ބޮޓްލްނެކެއް، ބޮޑު ކިއޫއެއް އެބައޮތް. އަޅުގަނޑު ދަންނަވައިފިން މާލޭ ސިޓީ ގްރޫޕް އޮފް ހޮސްޕިޓަލްސްގެ މި ހުރި މަރުކަޒުތަކުގެ ތެރެއިން، މި ފެމިލީ އޮފް ހޮސްޕިޓަލްސްގެ ތެރޭގައި، މި ޚިދުމަތް އިތުރުކުރުމަށްޓަކައި، އިންފްރާސްޓްރަކްޗަރ ވައިސް ކޮށް ކުރަންޖެހޭ ކަމެއްވިޔަސް، ސަރުކާރުން ކޮށްދޭނަމޭ.

އެހެންވީމާ، ސަރުކާރު މިއޮތީ ރައްޔިތުންނަށް މި މުހިންމު ދާއިރާ ތަރައްޤީ ކުރުމުގައި ހަމަ ކުރަންޖެހުނު ކޮންމެ ކަމެއް ކުރުމުގައި ތައްޔާރަށް. އެއީ، އަޅުގަނޑު ގަބޫލުކުރާގޮތުގައި، ފުރިހަމަ ޞިއްޙަތެއްގައި ހުރެގެން ޤައުމުވެސް ތަރައްޤީ ކުރެވޭނީ. އެމީހާގެ އަމިއްލަ ދިރިއުޅުން ވަރުގަދަކުރުމާއި، އުފާފާގަތި ގޮތަކަށް ކުރިޔަށް ގެންދިއުމާއި، އަދި ޤައުމަށް އެމީހާގެ ކިބައިން ކަމެއް ކޮށްދިނުމުގައިވެސް، ފުރިހަމަ ޞިއްޙަތެއްގައި ހުންނަން އެބަޖެހޭ.

އެހެންވީމާ، ނެޝަނަލް، ޤައުމީ ސިޔާސަތުގެ ތެރޭގައި، އަޅުގަނޑުގެ އެންމެ މުހިންމު ސިޔާސަތު، ބޯހިޔާވަހިކަމާ އެކީގައި، އަޅުގަނޑު ކަނޑައަޅާފައި މިވަނީ، ބޯހިޔާވަހިކަންވެސް ފުރިހަމަ ގޮތުގައި ހިފޭނީ ޞިއްޙަތު ރަނގަޅަށް ހުރެގެންކަމަށް.

ޞިއްޙީ ދާއިރާ ވަރުގަދަކުރުން. އެހެންވީމާ، މިދިޔަ ދޮޅުއަހަރެއްހާ ދުވަހުގެ ތެރޭގައި، އަޅުގަނޑުމެންގެ ތެރެއިން ބަލިތައް ނައްތާލުމަށްޓަކައި އެކިކަހަލަ ފިޔަވަޅުތައް އެޅުން. ވޭޕް މަނާކުރުމާއި، ޖެނެރޭޝަނަލް ބޭން ގެނައުމާއި، ދުންފަތުގެ އަގުބޮޑު ކުރުމާއި، މިހުރިހާ ކަމެއްވެސް މިކުރަނީ، ރައްޔިތުން ދުޅަހެޔޮ ޞިއްޙަތެއްގައި މި ޤައުމުގައި ބޭތިއްބުމަށްޓަކައި. އެތައް ގޮންޖެހުންތަކެއް އެބަހުރި. އެތައް ގޮންޖެހުންތަކެއް އެބަހުރި. އެ ގޮންޖެހުންތަކުގެ ތެރެއިންވެސް އަޅުގަނޑަށް މުހިންމީ، ރައްޔިތުން އިސްކުރުން. މިދިޔަ ސަރުކާރުތަކުގައި މި ކަންކަން ނޭނގިގެންނެއް ނޫން ނުކޮށް އޮތީ. ކާބޯތަކެތީގެ ރައްކާތެރިކަމުގެ ޤާނޫނު ހަދާފައި އޮންނަތާ އެތައް އަހަރެއް. ހަމަ ވިޔަފާރިވެރިންގެ، ބަޔަކު މީހުންގެ ނުފޫޒުގެ ތެރެއިން، ހަމަ މަޖިލީހުގައާއި، ރައީސް އޮފީހުގައި ޕާކުކޮށްލާފައި އަހަރުތަކެއް ދިޔައީ. ހަމަ އެހެން ދެންހުރި ކަންކަންވެސް. ދުންފަތުގެ އަގު ބޮޑުކުރަނީ ނަމެއްގައި. މި ދެންނެވީ ޓެކްސް. އެ ވިޔަފާރިކުރާ ފަރާތްތަކާ ގުޅިގެން، އެ މީހުންނަށް އެ ތަކެތި ރާއްޖެއަށް ގެނެވޭނެ ވަގުތު ދީގެން، ދެން އެކަމުން އަނެއްކާވެސް އެ މީހުންނަށް ވިޔަފާރި ކުރެވޭނެގޮތް ހަދަމުން، ހަމަ ނަމެއްގައި ސްމޯކް ސްކްރީނިންގ. އަޅުގަނޑު ގަބޫލުކުރާ ހަމައެއްނޫން އެއީކީ. އިޚްލާޞްތެރިކަން އަޅުގަނޑަށް ހުރިހާ ކަމެއްގައިވެސް މުހިންމީ. އެހެންވީމާ، އަޅުގަނޑު ރައްޔިތުންގެ ޞިއްޙީ ދުޅަހެޔޮކަން ކަށަވަރުކުރުމަށްޓަކައި، މިއިން ކޮންމެ ކަމެއްގައި އަޅަންޖެހޭ ފިޔަވަޅު އަޅަމުން މިދަނީ އިޚްލާޞްތެރިކަމާއެކީގައި. ރައްޔިތުން އަޅުގަނޑަށް ދެއްވާ އެއްބާރުލުމާއި، އަދި މި ދާއިރާގެ ބޭފުޅުން ދެއްވާ އެއްބާރުލެއްވުމަށް އަޅުގަނޑު ހިތުގެ އަޑިން ޝުކުރު ދަންނަވަން. ތިޔަބޭފުޅުންގެ ތިޔަ އެއްބާރުލެއްވުން މީގެ ޙަޤީޤަތަކީ.

އަޅުގަނޑު އިހަށްދުވަހު ޖެނެރޭޝަނަލް ބޭން ބިލު ތަޞްދީޤު ކުރުމުގެ ބައްދަލުވުމުގައި ބައްދަލުވި، 2007 ޖަނަވަރީ 1ގައި އުފަންވި ހައެއްކަ ކިޔަވާ ކުދިން ގާތުގައި އަހާލިން، ތިޔަ ކުދިންގެ އުމުރު ދުވަހަށް ސްމޯކް ބޭންކުރަނީއޭމި، ކިހިނެއްހެއްޔޭ ދެކެނީ މިކަމާ ދޭތެރޭގައި، އަޅުގަނޑާ ދޭތެރޭގައި. ވަރަށް ރުޅި އައިސްފައި ހެއްޔޭ ތިޔަތިބީ؟ ދެން، އެ ކުދިން ބުނީ، ވަރަށް އުފާކުރަމޭ. ދެން އަޅުގަނޑަކަށް ނޭނގެ އަޅުގަނޑު ދެކެ ބިރުންކަމެއް އެހެން އެ ބުނީ. "ވަރަށް އުފާކުރަމޭ ތިޔަކަން ކުރާތީ. ތިމަންނަމެން މިކަމުން ދުރުކޮށްދެނީއޭ ތި." ދެން، އަޅުގަނޑު އުންމީދުކުރަނީ، ހިތުގެ އަޑިން ބުނި އެއްޗެއް ކަމަށް.

އަޅުގަނޑު ގަބޫލުކުރާގޮތުގައި، ޒުވާނުން އަދި ކުރިޔަށް އުފަންވާން ތިބި ހުރިހާ ތުއްތުކުދިންނަށްވެސް، މިއީ އަޅުގަނޑުމެންނަށް ކޮށްދެވޭނެ ހަމަ އެންމެ މުހިންމު އެއް ކަންތައް. އެއީ، ގައިންގަޔަށް ނާރާ ބަލިތައް ޖެހިގެން މަރުވާ މީހުންނަކީ، ނެޗުރަލް ޑެތް ފިޔަވައި، ދެން ހުރި ޑެތުތަކުގެ އަޅުގަނޑުމެންގެ ތަފާސް ހިސާބާއި، ދުނިޔޭގެ ތަފާސް ހިސާބު ދައްކާގޮތުގައި، އެންމެ ބޮޑު އިންސައްތައަކީ ސްމޯކް ކުރުން. ދުންފަތުގެ އިސްތިއުމާލުކުރުން. އެހެންވީމާ، އެކަމުން ދިވެހިން ސަލާމަތްކުރުމުގައި، ވިޔަފާރިވެރިއެއް، އެހެން މީހެއް އަޅުގަނޑަކަށް މުހިންމެއް ނޫން. އަޅުގަނޑު ވިޔަފާރިވެރިންނަށް މިރޭވެސް ދަންނަވާނީ، ދުންފަތުގެ އިސްތިއުމާލުކުރުމުގެ ތަކެތި ވިއްކާ ވިޔަފާރިވެރިންނަށް، އެކަން ހުއްޓާލައްވާށޭ. އެހެން ވިޔަފާރިއަކަށް ތިޔަ ފައިސާކޮޅު ސަލާމަތް ކުރައްވައިގެން ވަޑައިގަންނަވާށޭ. މިއީ، ފަސް ލައްކަ މީހުން ހަމަނުވާ ކުޑަކުޑަ ޤައުމެކޭ. މިތާނގައި ކީއްކުރަން ކުރާ ކަމެއްތޯ ތިއީ؟ ތިނޫންކަމަކަށް ތިޔަ ފައިސާކޮޅު ސަލާމަތްކޮށްގެން ވިޔަފާރިއަށް އިންވެސްޓް ކުރައްވާށޭ. ޔަޤީނުންވެސް ފައިދާ ބޮޑުވާނެ. ތިޔަބޭފުޅުން ތިޔަ ގެންނަވާ ތަކެތިން އަޅުގަނޑުމެން ނަގަންޖެހޭ ޓެކްސް ނަގައިގެން، އަޅުގަނޑުމެން ހޭދަކުރާނީ ރައްޔިތުންގެ ދުޅަހެޔޮކަން ވަރުގަދަ ކުރުމަށްޓަކައި ކުރަންޖެހޭ ކަންކަން ކުރުމަށް. ޕްރިވެންޓިވް ހެލްތް ކެއަރ، ޕަބްލިކް ހެލްތް ކެއަރ، ކިއުރޭޓިވް ސައިޑުން، ހުރިހާ ސައިޑަކުން ކުރަންޖެހޭ ކަންކަމަށް އެކަނި އެ ފައިސާ އަޅުގަނޑުމެން ހޭދަކުރާނީ. އަޅުގަނޑުމެން އެހެން ގޮތްގޮތުން އެކަން ކުރަން ނިންމާފައި މިތިބީ. އެކަމަކު ތިޔަބޭފުޅުން ތިޔަ ތަކެތި އެތެރެކުރާހާ ހިނދަކު، އަޅުގަނޑުމެން ހަމަ ޓެކްސް ބޮޑުކޮށްފައި މިއޮތްވަރަށް ބާއްވައިގެން، ލިބޭ ފައިސާ އެކަމަށް ހޭދަކުރާނީ. އެހެންވީމާ، ތިޔަ ވިޔަފާރި ހުއްޓާލައްވާ. އަޅުގަނޑުމެންގެ ޕްލޭނަކު ނެތް ތިޔަކަމުން ފައިސާ ހޯދައިގެން ކަންކަން ކުރާކަށް.

އެހެންވީމާ، އަޅުގަނޑުމެން ދައްކާ ވާހަކަ ވަރަށް ސާފު. ވަރަށް ސާފުކޮށް މި ދަންނަވަނީ. މި ޤައުމުގައި އަޅުގަނޑު ބޭނުންވަނީ، ރައްޔިތުންގެ ދުޅަހެޔޮކަން، ޞިއްޙީ ދުޅަހެޔޮކަން ކަށަވަރުކުރަން. އަދި މި ދާއިރާއިން ރައްޔިތުންނަށް ފަސޭހަކޮށްދޭން އިތުރު ކަންކަންވެސް އިތުރު މަސައްކަތްވެސް މި ކުރަނީ.

އާސަންދައިގެ ތެރެއިންވާ އިސްރާފު ކުޑަކުރުމަށްޓަކައިވެސް އަޅުގަނޑުމެން ފެށީ އެކަހަލަ މަސައްކަތެއް. އެކަމުގައި ދަތިތަކެއް ދިމާވި. އެއިން އޯވަރކަމް ކުރުމުގެ މަސައްކަތްތަކެއްވެސް ފެށި. މިހާރު ބޭސް ލިބުމުގައި، ކުރިން މި ދޭތެރެއިން ދިޔަ ވަރަށް ބޮޑު ހިތްނުތަނަވަސްކަމެއް. ހުރިހާ ރަށެއްގައިވެސް ދިޔަ. މަޑުމަޑުން ރަނގަޅު ކުރެވެމުން މިހާރު ހަމަ ބެކް ޓު ނޯމަލް، ނޫނީވިއްޔާ އެއަށްވުރެވެސް ރަނގަޅު އެބަކުރެވޭ. އަދި ކުރިޔަށް އޮތް ދުވަސްކޮޅެއްގެ ތެރޭގައި، އެސެންޝަލް މެޑިސިން ލިސްޓާއި، އަދި އެޕްރޫވްޑް ޑްރަގް ލިސްޓުގައި ހުރި ހުރިހާ ބޭހެއް، ހުރިހާ ފާމަސީއެއްގައި ޔަޤީންވެގެންދާނެ. އެ މަސައްކަތް ވަރަށް ގާތުން އެކަމާ ބެހޭ ޓީމު ދަނީ ކުރަމުން. އަޅުގަނޑު މިދަނީ ބަލަމުން. އެހެންވީމާ، ކޮންމެ ރަށެއްގައި ބޭސް އެއީ، މުޅި ޑްރަގް ލިސްޓުގެ ބޭހާއި، އަދި ޚާއްޞަކޮށް އެސެންޝަލް ލިސްޓް ޔަޤީންކުރެވިގެން މިދަނީ. ހަމަ އެއްވެސް ވަރަކަށް ހުސްނުވާނެކަން ޔަޤީންކުރުމާ އެކީގައި. އޭގެ އިތުރަށްވެސް، މިއިން މި ސޭވްވާ ސޭވްވުން ބޭނުންކޮށްގެން، އަޅުގަނޑުމެން އެހެން ކަންކަމަށް ރައްޔިތުންނަށް މި ލުއިކޮށްދެނީ.

ރިޔާސީ އިންތިޚާބުގައި އަޅުގަނޑު ވީއެއްވަޢުދު. ދެ އަހަރުން އެއް އަހަރު މިދެނީ އައިނު ހެއްދުމަށްޓަކައި 1000 ރުފިޔާ. މި ބޮޑުކޮށްދޭނަމޭ. ޑަބަލްކޮށްދޭނަމޭ. އެކަމަށްޓަކައި ހަދަންޖެހޭ ހުރިހާ ހިސާބެއް ހަދާ ނިންމާ، މިހާރު އަޅުގަނޑު ވާނީ، ކަމާބެހޭ ފަރާތްތަކަށް މިއަދު ސިޓީ ފޮނުވާފައި. ޖޫން 1ން ފެށިގެން، އައިނު ހެއްދުމަށްޓަކައިދޭ 1000 ރުފިޔާ، 2000 ރުފިޔާއަށް ބޮޑުކުރެވިގެންދާނެ. އެއީވެސް މިގޮތަށް ސޭވްކުރާ ސޭވްކުރުމުގެ ބޭނުންކޮށްގެން ރައްޔިތުންނަށް ކޮށްދޭ ކަމެއް. އަދި އޭގެއިތުރަށްވެސް، ކުރެވެން ހުރި ގިނަ ކަންތައްތައް އަޅުގަނޑުމެން މިގެންދަނީ ކުރަމުން. ދެންމެ މިތާނގައި ޑައެލިސިސް ޚިދުމަތް އިތުރު ހަތަރު ރަށެއްގައި އެ ފެށުނީ. ބާކީ ހުރި އަތޮޅުތަކުގައި ހަމަ އިޢުލާނުކުރެވުނު ގޮތަށް، ސެޕްޓެންބަރު ހިސާބުގައި އަޅުގަނޑު ޕްލޭންކޮށްފައި މިއޮތީ ކުރަން. އެހެންވީމާ، އެ ދިޔައީ މިދިޔަ 14 ވަރަކަށް، 16 ވަރަކަށް މަސްތެރޭގައި، ބާކީހުރި ހުރިހާ އަތޮޅެއްގައި އެކަން ކުރެވިގެން އެ ދިޔައީ. މިއީ، ޙަޤީޤަތުގައި ވަރަށް މުހިންމު ކަމެއް ކުރެވިގެން މިދަނީ.

އެހެންވީމާ، އެގޮތަށް އަޅުގަނޑުމެން ހުރިހާ ދާއިރާއަކުން ކަންކަން މިކުރިޔަށް ގެންދަނީ. ތެލަސީމިއާ ބަލީގެ ކުދިންނަށްވެސް ކޮށްދޭންޖެހޭ ކަންތައްތައް މި ކުރަނީ އެ ވިސްނުމުގައި. އިރާދަކުރެއްވިއްޔާ، އެ ދާއިރާއަށް ގެންނަންޖެހޭ ތަރައްޤީވެސް އަޅުގަނޑުމެން ގެންނާނީ، ހަމަ އެ ކަމުގައި ޝާމިލުވާ އެންމެންގެ އެހީތެރިކަމާއެކީގައި.

އާދެ، އެ ކަންކަން އަޅުގަނޑު ހަމަ މި ބަޔާންކޮށްލައިދިނީ. އިރާދަކުރެއްވިއްޔާ، ސަރުކާރުން ރައްޔިތުންގެ ޞިއްޙީ ދުޅަހެޔޮކަން ރަނގަޅުކުރުމަށްޓަކައި މި ކުރެވޭ ކަންކަމުގައި އަޅުގަނޑުމެން ގެންދާނީ، އެއްވެސް ކަހަލަ ގޮންޖެހުމަކަށް، ނޫނީވިއްޔާ ކުރިމަތިވާ އުނދަގުލަކަށް ފަހަތަށްނުޖެހި، ރައްޔިތުން އިސްކޮށްގެން، ރައްޔިތުންނަށް ބޭނުންވާ ޞިއްޙީ ދުޅަހެޔޮކަން ވަރުގަދަ ކުރުމާއެކީގައި.

އާދެ، އަޅުގަނޑު ހަމަ މި ވާހަކަތައް ދަންނަވާލުމާ އެކީގައި، މިތަނަށް ވަޑައިގެން ތިއްބެވި ބޭރުގެ ޢިއްޒަތްތެރިންގެ ޝަރަފުގައި އިނގިރޭސިބަހުން އެއްޗެއް ދަންނަވާލާނަން.

I’d like to say a few words in honour of the foreign dignitaries present here as well.

Today, we come together to celebrate the World Health Day. Today is a reminder that health is not a privilege, but it is a human right. Each year, we focus on a different global health issue, but at the heart of it all, the message stays the same. Our well-being matters.

Being healthy isn’t just the absence of diseases. It’s about feeling good physically, mentally, and emotionally. It’s about having clean water to drink, healthy food to eat, safe places to live and play, and access to quality healthcare we need, when we need it.

Looking around the world, it's heartbreaking to see how the actions of certain nations lead to devastating consequences for countless innocent people. In Gaza, the ongoing Israeli aggression has left many without access to essential healthcare and food. Hospitals are overwhelmed, medical supplies are scarce and there is widespread famine. Children, the elderly, and the sick are being denied the care and nutrition they desperately need. It's a stark reminder of how political violence too often punishes those who have no part in it.

At the same time, for island nations like ours, climate change is a serious threat to health protection. Rising seas and extreme weather are impacting both our land and our physical and mental well-being.

Despite these challenges, the Maldives has achieved some big victories in public health - including WHO-certified elimination of polio, malaria, lymphatic filariasis, and maternal and neonatal tetanus, as well as the successful interruption of mother-to-child transmission of HIV and syphilis. These milestones have been made possible through the dedication of our health workers, the incredible support of our communities, and the strong partnerships with UN agencies.

But we know the journey isn’t over. There are still challenges to overcome. That is why we are continuing to invest in strong, reliable, primary, preventive and curative healthcare, ensuring everyone, everywhere, has access to the care that they need. And with universal health coverage and digitalisation, we’re working to make quality, affordable healthcare a reality for all. With special focus on preventive healthcare at a scale that has never been addressed in the Maldives before.

In this regard, let me highlight that we are all too aware specifically of the dangers posed by the tobacco industry. With calculated marketing strategies, bright packaging, and flavours designed to entice, they have deliberately targeted our youth – selling addiction under the guise of lifestyle. It is both a moral and public health crisis. And as a nation, we have chosen to act.

The influence of Tobacco is formidable. But so too is our determination to resist. The measures we’ve taken demanded courage, persistence, and a deep sense of duty.

Tobacco remains a leading cause of non-communicable diseases in the Maldives. It is a burden we can no longer afford. That’s why we’ve adopted bold reforms aligned with our national goals, to protect our people, especially the youth, from its harmful and deceptive appeal.

To unmask the appeal of tobacco, we have a bold and hopeful vision. That is to build a tobacco-free generation. To get there, we're working hard on both ends. We’re cutting down the supply of tobacco and reducing the demand for it. We're expanding access to cessation services across the country, so that help will be available to anyone who wants to break free from tobacco addiction. And just last year, we took a firm step by introducing a total ban on vaping.

In line with this commitment, we took a major step forward by ratifying the Second Amendment to the Tobacco Control Act. This amendment introduces a generational tobacco ban, with even stronger protections for our youth. Under this new law, anyone born on or after January 1st, 2007, will not be allowed to buy, use, or be sold tobacco products, ever.

I’m truly grateful to everyone who has stood with me and supported our efforts to push tobacco control forward. Every decision we’ve made reflects one belief: preventive healthcare must come before profit. And that’s a fight worth taking on, no matter how tough it gets.

Let me hence express my deepest gratitude to Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, Director-General of the World Health Organization, for the recognition of our efforts. This recognition belongs to the people of the Maldives and to all those who have dedicated themselves to the fight for better preventive healthcare in our nation and is a powerful acknowledgement of the difficult but necessary efforts to confront the tobacco epidemic.

I know some of these changes aren’t easy, but my government is committed to facing even the tough issues head-on. But we cannot do this alone. I ask each one of you to see these reforms not as restrictions, but as a step forward for all of us. Because the future we all hope for depends on us standing together.

As we look ahead, I urge every Maldivian to make a personal commitment to living healthier, not just for our own sake, but for our loved ones and the communities we belong to. Small choices, like staying active, eating well, and avoiding harmful habits, can make a difference. If we do our part, we can build a future where good health is something we all share and take pride in.

On this World Health Day, let us reaffirm our commitment to a healthier, tobacco-free Maldives. Let us continue to lead with courage, act with purpose, and move forward with unity.

Thank you once again for this honour. And thank you for standing with the Maldives in our mission to protect health, uphold dignity, and build a stronger, healthier future for all.

Thank you.

 وَالسَّلَامُ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكَاتُه